W nasze życiowe progi ponownie wkroczyła wiosna, czyli pora rozkwitu i rozblasku bardzo wielu surowców roślinnych. W tym odcinku podam kilka mniej typowych do zbioru roślin. Posiadają one szerokie właściwości medyczne i można je przyrządzić na różne sposoby. Tradycyjnie podam przepis na jeden preparat z każdego surowca, który charakteryzuje się możliwie najlepszą rozpiętością fitofarmakologiczną i całościowo oddaje spektrum działania leku roślinnego na bazie danego surowca.
Kokorycz pusta (łac. Corydalis cava L.)
Jeśli lubimy spacery po lesie, to szukając uważnie na pewno natkniemy się na jeden z gatunków Kokoryczy, które na wiosnę pospolicie pojawiają się na niżu. Najczęściej możemy spotkać dwa gatunki: kokorycz pełną i kokorycz pustą. To silna roślina lecznica i wymaga bardzo dokładnego dawkowania. Jednocześnie jest też pewna w działaniu. W onkologii wyjałowione preparaty wstrzykuje się bezpośrednio w niektóre typy guzów nowotworowych i w ten sposób odcina się im dopływ krwi (angiogeneza), inaczej hamuje unaczynianie tkanki nowotworowej. Efektem tego guz sinieje i zapada się tworząc pustą jamę wypełnioną cieczą, którą można usunąć chirurgicznie. Do celów leczniczych wykopujemy podziemne cebulki wraz z zielem, oczyszczamy i przetwarzamy na świeżo. Dla mniej doświadczonych w zbieraniu i używaniu leków roślinnych rekomenduje zbieranie samego ziela.
Przepis na lek:
Intrakt z ziela i cebulek kokoryczy (Intractum Corydalidis) - świeże ziele z cebulkami starannie rozdrabniamy (cebulki krojąc na mniejsze kawałki), a następnie 100g surowca zalewamy 300-500g gorącego alkoholu 50-60%. Alkohol uprzednio ostrożnie podgrzewamy. Całość odstawiamy na minimum 7 dni w ciemnym miejscu.
Działanie:
Ze względu na obecność alkaloidów fenantrenoizochinolinowych intrakt kokoryczowy poprawia pamięć i procesy kojarzenia, działa przeciwbólowo, znosi nerwice i niepokój oraz nasercowo (obniża ciśnienie i zmniejsza częstotliwość skurczu mięśnia sercowego). Dodatkowo wywiera aktywność rozkurczową, żółciotwórczą i żółciopędną. Może być użyty do leczenia choroby Parkinsona, nerwic lub stanów pobudzenia nerwowego. Ponadto alkaloidy kokoryczy zatrzymują namnażanie komórek nowotworowych (onkogeneza), strącają metastazy, działając przy tym przeciwdepresyjnie.
Dawkowanie:
Intrakt należy dawkować skrupulatnie i ostrożnie. Zaczynamy od małych ilości 9-10 kropel dwa razy dziennie i stopniowo zwiększamy o dwie krople. Dawki terapeutyczne oscylują wokół 3-4 ml przyjmowane w nerwicy, obniżonym nastroju, trudnościach z pamięcią, rozkojarzeniu, bólu głowy lub serca, zastoju żółci. Preparat może być użyty do kuracji odwykowych od psychotropów, tytoniu, narkotyków i alkoholu. Zmniejsza zapotrzebowanie na używkę, hamuje podniecenie ruchowe i psychiczne oraz może znosić inne typowe objawy odstawienne. Podany zewnętrznie działa przeciwbólowo przy otarciach, obrzękach, stłuczeniach, bolesnych ukąszeniach. Dla poprawy pamięci podajemy 5 kropli 2-3 razy dziennie.
UWAGA! Intrakt kokoryczowy przedawkowany wywołuje stan narkozy z halucynacjami, otępienie, senność, nadmierne wyciszenie i rozluźnienie. Dawka powyżej 5 ml może wywołać paraliż, zatrzymanie akcji serca i porażenie ośrodka oddechowego.
Przepis na lek:
Intrakt z ziela i cebulek kokoryczy (Intractum Corydalidis) - świeże ziele z cebulkami starannie rozdrabniamy (cebulki krojąc na mniejsze kawałki), a następnie 100g surowca zalewamy 300-500g gorącego alkoholu 50-60%. Alkohol uprzednio ostrożnie podgrzewamy. Całość odstawiamy na minimum 7 dni w ciemnym miejscu.
Działanie:
Ze względu na obecność alkaloidów fenantrenoizochinolinowych intrakt kokoryczowy poprawia pamięć i procesy kojarzenia, działa przeciwbólowo, znosi nerwice i niepokój oraz nasercowo (obniża ciśnienie i zmniejsza częstotliwość skurczu mięśnia sercowego). Dodatkowo wywiera aktywność rozkurczową, żółciotwórczą i żółciopędną. Może być użyty do leczenia choroby Parkinsona, nerwic lub stanów pobudzenia nerwowego. Ponadto alkaloidy kokoryczy zatrzymują namnażanie komórek nowotworowych (onkogeneza), strącają metastazy, działając przy tym przeciwdepresyjnie.
Dawkowanie:
Intrakt należy dawkować skrupulatnie i ostrożnie. Zaczynamy od małych ilości 9-10 kropel dwa razy dziennie i stopniowo zwiększamy o dwie krople. Dawki terapeutyczne oscylują wokół 3-4 ml przyjmowane w nerwicy, obniżonym nastroju, trudnościach z pamięcią, rozkojarzeniu, bólu głowy lub serca, zastoju żółci. Preparat może być użyty do kuracji odwykowych od psychotropów, tytoniu, narkotyków i alkoholu. Zmniejsza zapotrzebowanie na używkę, hamuje podniecenie ruchowe i psychiczne oraz może znosić inne typowe objawy odstawienne. Podany zewnętrznie działa przeciwbólowo przy otarciach, obrzękach, stłuczeniach, bolesnych ukąszeniach. Dla poprawy pamięci podajemy 5 kropli 2-3 razy dziennie.
UWAGA! Intrakt kokoryczowy przedawkowany wywołuje stan narkozy z halucynacjami, otępienie, senność, nadmierne wyciszenie i rozluźnienie. Dawka powyżej 5 ml może wywołać paraliż, zatrzymanie akcji serca i porażenie ośrodka oddechowego.
Ziarnopłon wiosenny (łac. Ficaria verna Huds.)
Jest to roślina wieloletnia, której różne gatunki spotkać można niemal w całej Europie, Azji Zachodniej, Syberii Zachodniej, rejonie Kaukazu i Afryce Północnej. W Polsce jest pospolity na terenie całego kraju. Kwitnie od marca do maja. Lubi tereny zacienione i podmokłe - najczęściej spotykany w żyznych lasach liściastych nad potokami i rzekami. Surowcem leczniczym jest ziele z kłączem. Najcenniejsze jest świeże ziele z pierwszymi kwiatami.
Przepis na lek:
Napar z ziela ziarnopłonu (Infusum Ficariae) - 2 łyżki rozdrobnionego ziela zalewamy szklanką wrzątku i parzymy pod przykryciem 30 minut, a następnie przecedzamy.
Działanie:
Preparat w formie naparu stosuje się jako środek przeciwartretyczny, przeciwreumatyczny, moczopędny i redukujący obrzęki. Ponadto do okładania skóry (obolałe stawy, wypryski, owrzodzenia), doodbytniczo lewatywy przy hemoroidach i do płukania wypadających i łamliwych włosów. Ziarnopłon w porównaniu do innych roślin z rodziny jaskrowatych posiada małe ilości ranunkuliny, dzięki czemu jest bezpieczny i działa dodatkowo napotnie, moczopędne, odtruwająco na wątrobę i odkażająco. Roślina była polecana w leczeniu dny moczanowej z powiększonymi węzłami chłonnymi.
Dawkowanie:
Napar możemy przyjmować w ilości 2-3 szklanek dziennie jako lek przeciwartretyczny, przeciwreumatyczny, zmniejszający obrzęki, moczopędny, wiążący ksenobiotyki, napotny. Ziele może być składnikiem wiosennej sałatki oczyszczającej wraz z młodą pokrzywą, kiełkami rzeżuchy, ziela przetacznika i podagrycznika.
Przepis na lek:
Napar z ziela ziarnopłonu (Infusum Ficariae) - 2 łyżki rozdrobnionego ziela zalewamy szklanką wrzątku i parzymy pod przykryciem 30 minut, a następnie przecedzamy.
Działanie:
Preparat w formie naparu stosuje się jako środek przeciwartretyczny, przeciwreumatyczny, moczopędny i redukujący obrzęki. Ponadto do okładania skóry (obolałe stawy, wypryski, owrzodzenia), doodbytniczo lewatywy przy hemoroidach i do płukania wypadających i łamliwych włosów. Ziarnopłon w porównaniu do innych roślin z rodziny jaskrowatych posiada małe ilości ranunkuliny, dzięki czemu jest bezpieczny i działa dodatkowo napotnie, moczopędne, odtruwająco na wątrobę i odkażająco. Roślina była polecana w leczeniu dny moczanowej z powiększonymi węzłami chłonnymi.
Dawkowanie:
Napar możemy przyjmować w ilości 2-3 szklanek dziennie jako lek przeciwartretyczny, przeciwreumatyczny, zmniejszający obrzęki, moczopędny, wiążący ksenobiotyki, napotny. Ziele może być składnikiem wiosennej sałatki oczyszczającej wraz z młodą pokrzywą, kiełkami rzeżuchy, ziela przetacznika i podagrycznika.
Jemioła (łac. Viscum album Mistel)
To roślina półpasożytnicza, która wytwarza charakterystyczne zielone kępy występujące licznie na drzewach. Ich skład chemiczny jest zmienny w zależności od żywiciela, na którym pasożytuje. Można ją zbierać z powalonych drzew (lub ze stojących za pomocą drabiny) od jesieni do wiosny, odrzucając najgrubsze łodygi. Surowcem jest ziele. Trudno się je suszy, gdyż bardzo powoli schnie i łatwo nasiąka wilgocią. Dlatego najlepiej przygotować lek na świeżo od razu po zbiorze. Jemioła odegrała olbrzymią rolę w medycynie.
Przepis na lek:
Macerat jemiołowy (Maceratio Visci albi) - sporządzamy z 6-8g rozdrobnionego lub zmielonego ziela na 200 ml chłodnej lub letniej przegotowanej wody. Odstawiamy na 8 godzin. Do wyciągu w celu stabilizacji preparatu i dłuższego okresu przechowania możemy dodać alkohol 40% lub zamrozić macerat w woreczkach i używać w razie potrzeby.
Działanie:
Macerat obniża ciśnienie krwi (Klein po miesięcznym stosowaniu przetworów z jemioły uzyskał spadek ciśnienia z 195 na 135), uszczelnia naczynia krwionośne, leczy bóle i zawroty głowy, uderzenia krwi do głowy. Działa uspokajająco, przeciwmiażdżycowo, przeciwpadaczkowo i przeciwkrwotocznie. Redukuje nadmierne i bolesne krwawienia miesięczne. Dodatkowo działa immunostymulująco, ochronnie na mięsień sercowy i rozkurczowo. Zewnętrznie można stosować w postaci nasiadówek w chorobach kobiecych.
Dawkowanie:
Preparat można zażywać 3-4 razy dziennie w dawce 100 ml przy nadciśnieniu, migrenie, uderzeniach krwi do głowy, osłabieniu, nerwicy serca, miażdżycy, padaczce, bolesnych i obfitych miesiączkach.
UWAGA! Jemioła przedawkowana może wywołać niepożądane objawy ze strony układu krążenia. Stosowana w zalecanych dawkach jest bezpieczna. Nie wolno spożywać owoców jemioły.
Przepis na lek:
Macerat jemiołowy (Maceratio Visci albi) - sporządzamy z 6-8g rozdrobnionego lub zmielonego ziela na 200 ml chłodnej lub letniej przegotowanej wody. Odstawiamy na 8 godzin. Do wyciągu w celu stabilizacji preparatu i dłuższego okresu przechowania możemy dodać alkohol 40% lub zamrozić macerat w woreczkach i używać w razie potrzeby.
Działanie:
Macerat obniża ciśnienie krwi (Klein po miesięcznym stosowaniu przetworów z jemioły uzyskał spadek ciśnienia z 195 na 135), uszczelnia naczynia krwionośne, leczy bóle i zawroty głowy, uderzenia krwi do głowy. Działa uspokajająco, przeciwmiażdżycowo, przeciwpadaczkowo i przeciwkrwotocznie. Redukuje nadmierne i bolesne krwawienia miesięczne. Dodatkowo działa immunostymulująco, ochronnie na mięsień sercowy i rozkurczowo. Zewnętrznie można stosować w postaci nasiadówek w chorobach kobiecych.
Dawkowanie:
Preparat można zażywać 3-4 razy dziennie w dawce 100 ml przy nadciśnieniu, migrenie, uderzeniach krwi do głowy, osłabieniu, nerwicy serca, miażdżycy, padaczce, bolesnych i obfitych miesiączkach.
UWAGA! Jemioła przedawkowana może wywołać niepożądane objawy ze strony układu krążenia. Stosowana w zalecanych dawkach jest bezpieczna. Nie wolno spożywać owoców jemioły.
Kuklik pospolity (Geum urbanum L.)
Jest byliną, która rośnie pospolicie w Polsce na całym niżu i niższych górskich terenach oraz w Europie, Afryce, Azji, nawet został zakotwiczony w Australii i Nowej Zelandii. Tworzy mieszańce z kuklikiem zwisłym (Geum rivale L.) i kuklikiem sztywnym (Geum allepicum Jacq.). Wszystkie dostarczają surowców o podobnych właściwościach. Na wiosnę możemy zbierać kłącze kuklika wraz z kwitnącym zielem.
Przepis na lek:
Odwar z kłączy i ziela kuklika (Decoctum Gei) - sporządzamy z 1-2 łyżek rozdrobnionego surowca suchego lub świeżego na szklankę zimnej wody. Po zalaniu wodą odczekujemy chwilę, a następnie gotujemy 10 minut i odstawiamy na około 20 minut pod przykryciem.
Działanie:
Mocny odwar 1:1 pity przez trzy-cztery dni pomoże nam wydalić lamblie (pierwotniakowe zakażenie jelita cienkiego), a pity co godzinę w małych porcjach (2-3 łyki) sprawi, że wątroba przestanie metabolizować eugenol i w drogach moczowych znajdzie się czysta substancja chemiczna, która odkazi drogi moczowe. Eugenol ulatnia się również przez płuca, stąd przy okazji odkaża drogi oddechowe. Odwaru używamy przy stanach zapalnych gardła, nosa, ropniach, do płukania np. przy chorych zatokach, nieżycie jelita cienkiego i grubego, biegunkach.
Dawkowanie:
Pijemy 3-4 razy dziennie po 100 ml. Przy nieżytach układu oddechowego i pokarmowego, stanach zapalnych dróg rodnych i układu moczowego podajemy często i małe dawki. Przy nadmiernych krwawieniach miesięcznych i hemoroidach pijemy 2 razy dziennie po 100 ml. Przy chorobie nowotworowej (w szczególności ukł. pokarmowego) po 200 ml dwa razy dziennie na czczo. Zewnętrznie jako miejscowy środek przeciwbólowy przy stłuczeniu, świądzie, ugryzieniu pajęczaków oraz latających owadów.
Przepis na lek:
Odwar z kłączy i ziela kuklika (Decoctum Gei) - sporządzamy z 1-2 łyżek rozdrobnionego surowca suchego lub świeżego na szklankę zimnej wody. Po zalaniu wodą odczekujemy chwilę, a następnie gotujemy 10 minut i odstawiamy na około 20 minut pod przykryciem.
Działanie:
Mocny odwar 1:1 pity przez trzy-cztery dni pomoże nam wydalić lamblie (pierwotniakowe zakażenie jelita cienkiego), a pity co godzinę w małych porcjach (2-3 łyki) sprawi, że wątroba przestanie metabolizować eugenol i w drogach moczowych znajdzie się czysta substancja chemiczna, która odkazi drogi moczowe. Eugenol ulatnia się również przez płuca, stąd przy okazji odkaża drogi oddechowe. Odwaru używamy przy stanach zapalnych gardła, nosa, ropniach, do płukania np. przy chorych zatokach, nieżycie jelita cienkiego i grubego, biegunkach.
Dawkowanie:
Pijemy 3-4 razy dziennie po 100 ml. Przy nieżytach układu oddechowego i pokarmowego, stanach zapalnych dróg rodnych i układu moczowego podajemy często i małe dawki. Przy nadmiernych krwawieniach miesięcznych i hemoroidach pijemy 2 razy dziennie po 100 ml. Przy chorobie nowotworowej (w szczególności ukł. pokarmowego) po 200 ml dwa razy dziennie na czczo. Zewnętrznie jako miejscowy środek przeciwbólowy przy stłuczeniu, świądzie, ugryzieniu pajęczaków oraz latających owadów.
Zawilec gajowy (łac. Anemone nemorosa L.)
Bylina z rodziny jaskrowatych, która na początku wiosny masowo rozprzestrzenia się w lasach liściastych i mieszanych niemal w całej Europie. Na pojezierzu mazurskim jest rośliną pospolitą, którą można spotkać wraz z kilkoma innymi gatunkami zawilca. Jest uważana za roślinę trującą ze względu na obecność ranunkuliny. Surowcem jest ziele, które po wysuszeniu (robimy to w lekko podgrzanym piekarniku, następnie rozdrabniamy ziele i jeszcze raz suszymy) nadaje się do domowej fitoterapii przy uwzględnieniu ostrożnego dawkowania.
Przepis na lek:
Napar zawilcowy (Infusum Anemoni) - sporządzamy zalewając jedną łyżkę wysuszonego i rozdrobnionego ziela szklanką wrzątku. Parzymy pod przykryciem 20 minut i przecedzamy.
Działanie:
W dawnej medycynie wyciągi z zawilców (głównie na alkoholu) wcierano w skórę i uzyskiwano efekt rozgrzewający, rumieniotwórczy, przeciwreumatyczny i redukujący dolegliwości bólowe. Świeży surowiec umiejętnie dawkowany miał działanie bakteriobójcze, pierwotniakobójcze, przeciwgorączkowe, bakteriostatyczne, przeciwpasożytnicze. Natomiast przy nieodpowiednio dobranych dawkach mógł wywołać szereg nieprzyjemnych objawów m.in. krwiomocz, ślinotok, kaszel, kichanie, przekrwienie skóry, podrażnienie błon śluzowych przewodu pokarmowego i podrażnienie nerek, wymioty i bóle głowy.
Dawkowanie:
Bezpieczną dawką jest przyjmowanie po 1 łyżce stołowej naparu z suchego ziela 3-4 razy dziennie przy infekcjach gardła, chrypce, zapaleniu krtani, zapaleniu oskrzeli, kaszlu, osłabionym układzie odpornościowym, przeziębieniu, zalegającej flegmie oraz jako środek immunostymulujący. Czas kuracji powinien trwać od 6 do 10 dni.
Przepis na lek:
Napar zawilcowy (Infusum Anemoni) - sporządzamy zalewając jedną łyżkę wysuszonego i rozdrobnionego ziela szklanką wrzątku. Parzymy pod przykryciem 20 minut i przecedzamy.
Działanie:
W dawnej medycynie wyciągi z zawilców (głównie na alkoholu) wcierano w skórę i uzyskiwano efekt rozgrzewający, rumieniotwórczy, przeciwreumatyczny i redukujący dolegliwości bólowe. Świeży surowiec umiejętnie dawkowany miał działanie bakteriobójcze, pierwotniakobójcze, przeciwgorączkowe, bakteriostatyczne, przeciwpasożytnicze. Natomiast przy nieodpowiednio dobranych dawkach mógł wywołać szereg nieprzyjemnych objawów m.in. krwiomocz, ślinotok, kaszel, kichanie, przekrwienie skóry, podrażnienie błon śluzowych przewodu pokarmowego i podrażnienie nerek, wymioty i bóle głowy.
Dawkowanie:
Bezpieczną dawką jest przyjmowanie po 1 łyżce stołowej naparu z suchego ziela 3-4 razy dziennie przy infekcjach gardła, chrypce, zapaleniu krtani, zapaleniu oskrzeli, kaszlu, osłabionym układzie odpornościowym, przeziębieniu, zalegającej flegmie oraz jako środek immunostymulujący. Czas kuracji powinien trwać od 6 do 10 dni.
