niedziela, 9 maja 2010

Napar przyjaźni cz. 2 - moja przygoda z Yerba Mate

Napar przyjaźni cz. 2
Co, gdzie i dlaczego, czyli moja przygoda z Yerba Mate
autor: ps 


Jak i w czym pić yerba mate? Na te dwa, podstawowe pytania, postaram się udzielić odpowiedzieć w tej części artykułu.
Zacznę od stwierdzenia - To bardzo proste, nie ma czego się bać, każdy może pić tak jak mu się podoba i jak mu jest wygodniej. Nie ma ściśle określonych zasad. Jednak najpopularniejszą metodą picia bagienka, która zaoszczędzi nam siorbania fusów jest użycie specjalnej metalowej słomki (bombilli). Można też kupić naczynko, wtedy picie jest bardziej zbliżone do tradycyjnego, ale to nie jest konieczne. Ważne jednak, by yerby nie pić ze szklanki, tylko z kubeczka, bo ceramika trzyma lepiej od szkła ciepło i napój nie wystygnie nam zbyt szybko.

Podaję sprawdzony przeze mnie przepis. Ważne, aby woda nie była zbyt gorąca.
Napełniamy naczynie do mate w 3/4 objętości, zatykamy otwór ręką i odwracamy do góry dnem, lekko potrząsając. Ponownie odwracamy mate tak, by większość liści zgromadziła się z jednej strony. Wpychamy głęboko bombille tam, gdzie jest mniej liści. Potem bombilli już nie ruszamy. Następnie gotujemy wodę. Właściwa do mate powinna mieć około 70-80°C. Zbyt gorąca woda parzy liście i powoduje, że napar jest wodnisty i pozbawiony smaku. Podobno nie chodzi tu tylko o efekt termiczny ale także o zawartość tlenu rozpuszczonego w wodzie, która gwałtownie spada przy wyższej temperaturze. Odpowiedni czas do zalania, to 10 minut od zagotowania (w tym czasie woda wychładza się do odpowiedniej temperatury). Nieodzownym elementem jest termos, w którym będziemy przechowywali wodę na dolewki, bo raz zaparzoną yerbę, można zalewać do sześciu razy (za każdym ma ona inny, doskonały smak).

Yerba mate można też zalewać zimną wodą i pić z dodatkiem lodu i innych ziół, czy świeżo wyciśniętym sokiem z cytrusów.. Taki napój nazywa się tereré i jest popularny w Paragwaju. Tereré znakomicie gasi pragnienie i jest źródłem wielu witamin i minerałów. Tu jednak, należy pamiętać, że pierwszy kubek powinien być zaparzony gorącą wodą, a dopiero dolewki zalewane zimną (ale to jest przecież oczywiste).

Co zrobić jak yerba jest za gorzka?
Niektórzy piją mate z cukrem. W takim przypadku przed każdą dolewką wsypujemy trochę cukru. Trzeba jednak pamiętać, że tykwa przeznaczona do picia gorzkiej mate nie powinna być wykorzystywana do picia osłodzonego napoju. Według mnie cukier ewidentnie jest trucizną i  słodzenie nim „naparu przyjaźni” byłoby profanacją świętości. Zamiast cukru można jednak dodać miodu. Wystarczy podczas parzenia się yerby na górę delikatnie dać łyżeczkę miodu. Podczas gdy będziemy kolejno zalewać, miód będzie się powoli roztapiał i gorzki smak pójdzie w niepamięć.

W trzeciej, ostatniej części postaram się streścić legendy na temat mate i przedstawić popularne odmiany wraz z opisami oraz przedstawić kilka sklepów, gdzie można kupić paragwajską yerbę w rozsądnej cenie.

„Napar przyjaźni” cz. 1 znajduje się pod adresem:
http://botanicscience.blogspot.com/2010/01/napar-przyjazni-cz-1-czyli-moja.html

niedziela, 2 maja 2010

Lipa szerokolistna - panaceum na nerwy i nie tylko

Lipa szerokolistna (łac. Tilia platyphyllos)
inne nazwy: lipa wielkolistna, lipa letnia, lipina
rodzina: Lipowate - Tiliaceae
królestwo: rośliny, nadgromada: nasienne, 
gromada: okrytonasienne, klasa: Rosopsida, rząd: ślazowce

Drzewo dorastające do 30-40 metrów o okrągłej koronie. Pączki duże jajowate, lekko zaostrzone. Kwiatostan lipy wyrasta na długiej szypułce zarośniętej do połowy, lancetowatego kształtu. Liście tej lipy są większe niż pokrewnego gatunku - lipy drobnolostnej (łac. Tilia cordata) z obu stron jednakowo zielone, u siostry liście zdarzają się od spodu jaśniejsze Zakwita około 2 tygodni wcześniej od lipy drobnolistnej, której okres kwitnienia przypada na na koniec czerwca, początek lipca. Obie lipy występują na terenie Europy w większych zespołach leśnych, a także w Azji Mniejszej na Kaukazie i Syberii zachodniej. Lipa szerokolistna występuje rzadziej niż lipa drobnolistna w lasach liściastych. Pierwsza osiąga wiek nawet do 1000 lat, a młodsza siostra żyje sobie do 150, a czasem nawet 300 lat.

I. Botanika
Pień ma korę ciemną, spękaną. Młode gałązki są owłosione, czerwonawobrunatne lub zielonawe, pączki dość duże, jajowate, nieco zaostrzone, okryte 2 lub 3 łuskami, o dolnej łusce dochodzącej najwyżej do połowy długości pączka. Liście okrągławo-sercowate, brzegiem ząbkowate, lśniące, jasnozielone, spodem zielonawe w wymiarach 7-12 cm długości (u drobnolistnej 2-10 cm). Są one miękkie, z wierzchu nagie lub niezbyt gęsto owłosione. Dolna strona jest owłosiona na całej powierzchni, zwłaszcza na nerwach z kępkami białych włosków w kątach nerwów. Baldachokształtny kwiatostan lipy jest na długiej szypułce zrośniętej do połowy z jasnozieloną podsadką lancetowatwego kształu. U lipy drobnolistnej w kwiatostanie występuje 5-16 kwiatów żółtawobiałych, u szerokolistnej tworzą 2-7 kwiatowy bladożółty zwisający kwiatostan. Działki kielicha są lancetowate, na brzegu i wewnątrz owłosione. W kwiatach obu gatunków występuje około 30-40 pręcików. Słupek ma zalążnie owłosioną i nagą szyjkę, znamię jest opatrzone 5 karbami. Owocem jest kanciasty, kulistawy lub gruszkowaty orzeszek o grubej, zdrewniałej łupinie. Gatunek ten kwitnie najwcześniej ze wszystkich lip i jest bardzo zmienny pod względem owłosienia, kształtu i wielkości liści oraz owoców. Występuje częściej na południu Polski.

II. Zbiór
Surowcem jest kwiatostan lipy (łac. Inflorenscentia Tiliae), syn. Kwiat lipy - Flos Tiliae.
Zbiera się  w czasie suchej pogody całe kwiatostany wraz z podsadką w czasie kwitnienia, gdy większość jest już rozwinięta, a reszta zaczyna się rozchylać. Obie lipy dostarczają równorzędnego surowca leczniczego. Suszy się w temperaturze do 40 stopni Celsjusza. Po wysuszeniu kwiaty mają naturalny kolor, miodowy zapach, smak słodkawy i nieco ściągający. Zbierane z drzew stojących przy drogach nie nadają się do zastosowania w lecznictwie. Nie ruszamy także kwiatów przekwitających z zawiązanymi owocami. Drewno lipowe służy do wypalania lekkiego, chłonnego węgla - Carbo medicinalis, syn. Carbo ligni, Carbo Tiliae.

III. Działanie
Lipa wielkolistna i drobnolistna wykazuje działanie napotne, przeciwgorączkowe, przeciwskurczowe, moczopędne i osłaniające. Napary lub odwary łagodnie zwiększają wydzielanie potu i poprawiają transpirację i perspirację skóry. Działanie to polega częściowo na bezpośrednim pobudzeniu czynności gruczołów potnych, a także w pewnym stopniu, na zwiększeniu ich wrażliwości na bodźce przekazywane przez nerwy układu współczulnego przewodu pokarmowego i narządów rodnych u kobiet. Zmniejszają one nieznacznie napięcie mięśni gładkich, pobudzają w niewielkim stopniu wydzielanie soku żołądkowego, wzmagają przepływ żółci do dwunastnicy oraz wydalanie moczu. Do wewnątrz stosuje się w postaci naparu przy kaszlu, w przeziębieniu, w stanach skurczowych przewodu pokarmowego i przy bólach pochodzenia nerwowego tzw. nerwobólach. Napar działa także regenerująco po i w trakcie długotrwałego wysiłku umysłowego, napięcia nerwowego i przy zawrotach głowy. Działa uspokajająco, ułatwia zasypianie. Stosuje się również przy zapaleniu oskrzeli, dychawicy oskrzelowej, migrenie, wymiotach na tle nerwowym, niektórych schorzeniach nerek i pęcherza, kolkach, biegunkach, miażdżycy, cukrzycy i chorobach reumatycznych. Napar wpływa na konsystencję krwi, obniża nieznacznie jej lepkość i przeciwdziała skupianiu się czerwonych krwinek. Zewnętrznie używa się do płukanek w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła, a także jako odwar do płukania włosów, co wzmacnia cebulki i zapobiega wypadaniu. Może być stosowany w łysieniu androgennym. Kąpiele z odwaru lub naparu z kwiatów znane są z działania orzeźwiającego, relaksującego i oczyszczającego na skórę. Bardzo dobre przy rekonwalescencji lub niewysypianiu się. Zalecane regularnie przy osobowościach nerwicowych i dla nerwowych dzieci.

IV. Zastosowanie
Sporządza się łyżkę stołową kwiatu na szklankę wrzątku, parząc 15 minut pod przykryciem. Można pić 3-4 razy dziennie po 1/2 do całej szklanki jako środek napotny i do użytku zewnętrznego. Przy gorączce i przeziębieniu dodatkowo możemy dodać łyżkę kwiatów bzu czarnego i łyżkę owoców berberysu (lub kłączy perzu), zalać dwiema szklankami wrzącej wody i pozostawić pod przykryciem na około 20 minut. Ewentualnie dodać można dwie łyżki syropu malinowego i wypić ciepłe przed snem. Jako środek uspokajający do łyżki kwiatów lipy dodać dwie łyżki liści melisy. Mieszankę zalać dwiema szklankami wrzątku i naparzać pod przykryciem 15 minut. Pić 1/2 do całej szklanki dziennie. Do jednej kąpieli 200-300 g kwiatów lub liści albo 500 g trocin zalewamy 1 litrem letniej wody. Odwar gotujemy na małym ogniu przez 20 minut, a następnie dolewamy do kąpieli. Wedle innej receptury 50 g kwiatów lipy, 30 g rozdrobnionego kłącza tataraku oraz po 20 g kwiatów lawendy i kwiatów (lub ziela) wrzosu zalać 2 litrami wrzącej wody i pod przykryciem zostawić na 30 minut lub ogrzewać tak by nie doprowadzić do wrzenia. Następnie wlać do wanny. Po kąpieli nie wycierać się ręcznikiem, a owinąć się prześcieradłem kąpielowym, położyć do łóżka i ciepło okryć. Kąpiel działa uspokajająco, ułatwia zasypianie, regeneruje skórę i czyni ją elastyczną, usprawnia transpirację, a także ma właściwości przeciwskurczowe. Ponadto działa napotnie i często przerywa ostry nieżyt nosa. Z kolei węgiel drzewny (Carbo medinicalis) przyjmować 1/2 łyżeczki proszku w mleku lub wodzie w biegunce, zatruciach pokarmowych, nadkwaśności i dolegliwościach żołądkowych. Proszek z dodatkiem sproszkowanych liści szałwii może służyć do czyszczenia zębów.

V. Biochemia
Flos. Tiliae zawiera glikozyd działający napotnie, duże ilości związków śluzowych, olejki eteryczne (geraniol, eugenol), witaminę PP, witaminę C i ślady E, aminokwasy, kwasy organiczne, woski, sole mineralne (mangan), gumy i pektyny. Występują także niewielkie ilości hesperydyny, która działa podobnie do witaminy P, aktywizującej witaminę C. Zawiera flawonoidy, a wśród nich glikozydowe kwercytyny, kamferolu i akacetyny.
Kemferol, 5,7,4'-trihydroksyflawonol, robigenin
wzór sumaryczny: C15H10O6
masa molowa: 286,24 g/mol

Kemferol to organiczny związek chemiczny pochodzenia naturalnego należący do flawonoidów. Zaliczany jest do pochodnych flawonolu ze względu na obecność przy węglu C-3 grupy hydroksylowej.  Jest to związek dość szeroko rozpowszechniony w świecie roślinnym. Możemy znaleźć go m.in. w liściach herbaty, miłorząbie dwuklapowym, nawłoci pospolitej, czy kwiatach ostróżeczki polnej. Często występuje jako glikozyd. Wykazuje działanie spazmolityczne, przeciwzapalne, przeciwgrzybiczne i przeciwalergiczne.

VI. Mitologia i legendy
Znali ją i stosowali starożytni lekarze Rzymscy i Greccy używając kory i liści lipy. Kwiat jako surowiec leczniczy powszechnie był stosowany dopiero od średniowiecza, choć tradycje ludowe i wielu zielarzy wykorzystywało kwiatostan. U Słowian znano ją jako drzewo święte, a pod jej koroną często oddawano cześć Matce Naturze. Chroniła przed piorunami i złymi duchami. Pewnie dlatego w późniejszym okresie brała udział w czynnym życiu społeczności (odbywały się pod nią narady wojenne, sądy, wspólne lektury). Wczesne tradycje chrześcijańskie utożsamiły lipę z postacią Matki Bożej i to właśnie z nią wiązały się legendy krążące wokół drzew. Na szlacheckich dworach lipę sadzono w dniu narodzin dziecka. W medycynie ludowej stosowano także korę i liście. Te ostatnie przykładano na chore oczy i stany zapalne skóry. Miały działanie odkażające i przeciwbólowe. Pączki i liście stosowano przy oparzeniach i wrzodach, a zmielone drewno przy wzdęciach. Było to znane panaceum na wszelkie dolegliwości na tle nerwowym. W starych aptekach dostępna była "woda lipowa" otrzymywana z destylacji kwiatu - podawano ją przy epilepsji i konwulsjach. Częste przebywanie w lesie lipowym poprawia samopoczucie i usuwa niepokój. Dodatkowo obejmowanie drzew znane było jako doskonały sposób na uziemienie zaburzeń nerwowych i oczyszczenie z napięcia.