Wrotycz maruna = Złocień maruna; łac. Tanacetum parthenium (L.) Schulz-Bip. = Chrysanthemum parthenium L. Bernh. = Pyrethrum parthenium L. Smith.; rodzina: Asteraceae (astrowate)
Jest to roślina wieloletnia osiągająca wysokość 30-60 cm o silnej woni. Łodyga gałęzista, krótko omszona. Liście delikatne, w zarysie jajowate, podwójnie lub potrójnie pierzastosieczne, na ogonkach; odcinki liściowe pierwszego rzędu pierzastosieczne; odcinki drugiego rzędu wcinano-karbowane, a odcinki trzeciego rzędu wcinane lub ząbkowane. Koszyczki o średnicy 1,5-2,2 cm w nibybaldachach. Kwiaty brzeżne nibyjęzyczkowate, białe, odwrotnie jajowate; kwiaty środkowe rurkowate, żółte. Kwitnie od czerwca do września. Uprawiany jako roślina lecznicza i dekoracyjna, niekiedy zdziczały z uprawy (przychacia, przydroża). Rozpowszechniony na Kaukazie, w Azji Mniejszej i na Bałkanach. Powszechnie uprawiany w Europie w okresie średniowiecza.
I. Surowiec leczniczy
Surowcem jest ziele wrotyczu maruny - Herba Tanaceti parthenii (Herba Parthenii minoris = Herba Matricariae vera aromatica) zbierane w czasie kwitnienia i przetwarzane na świeżo lub suszone w zacienionym, przewiewnym miejscu w temperaturze nie wyższej niż 35 stopni C.
Do celów leczniczych wykorzystywano wiele innych gatunków złocieni (Chrystanthemum). W Polsce obok maruny występuje kilka gatunków złocieni, a najpospolitszym jest złocień właściwy tzw. margerytka (Chrysanthemum leucanthemum L.) - roślina łąkowa, ogrodowa o dużych brzeżnych, białych kwiatach języczkowych.
II. Właściwości lecznicze
W medycynie ludowej maruna używana była jako środek pobudzający miesiączkowanie i przeciwrobaczycowy. Ponadto zielarki starej daty do dziś uprawiają surowiec na wszelkie tzw. "dolegliwości kobiece". Znane były również właściwości insektobójcze, przeciwrobaczycowe i odstraszające owady. W tym względzie tak samo działa wrotycz cynerariolistny - Tanacetum cinerariifolium Schultz-Bip. = Chrysanthemum cinerariaefolium Vis.
W badaniach dowiedziono, że wyciągi z maruny hamują agregację płytek krwi oraz tworzenie prostaglandyn i leukotrienów. Zmniejszają stężenie lipidów we krwi. Wykazują działanie przeciwzapalne, spazmolityczne, przeciwbakteryjne i cytotoksyczne.
Według XVI-wiecznego zielarza Gerarda złocienie wykorzystywano w leczeniu gorączki, zawrotów głowy, nadciśnienia, chorobach zakaźnych, zapaleniu jamy ustnej, płuc i okrężnicy. Naparów i odwarów z ziela używano w zaburzeniach trawienia, miesiączkowania i zewnętrznie w obrzękach i stłuczeniach. Obecnie w medycynie chińskiej złocienie w połączeniu z innymi roślinami stosuje się w zwalczaniu pierwszych objawów przeziębienia i grypy. Kwiaty chryzantemy wykorzystuje się do sporządzania standaryzowanych ekstraktów oraz innych leków ziołowych w fitoterapii chorób układu krążenia.
III. Chemia złocieni
Złocienie wytwarzają podobne substancje wtórnego metabolizmu, co oznacza, że ich skład chemiczny oscyluje wokół kilku substancji bazowych, które znajdziemy niemal w każdym gatunku oraz z szeregu innych ciał czynnych charakterystycznych dla danej odmiany. U niektórych gatunków stwierdzono przeciwnowotworowe, anty-HIV i przeciwutleniające działanie. Hamowanie promocji nowotworów oraz cytostatyczną aktywność wobec komórek nowotworowych wykazują związki terpenowe z grupy karotenoidów. Dominuje tu luteina, luteoksantyna i wiolaksantyna. Skład karotenoidów różni się zależnie od gatunku, odmiany i części rośliny. Wraz z dojrzewaniem płatków kwiatowych, ilość tych związków się zmniejsza.
Złocień maruna charakteryzuje się wysoką zawartością nienasyconych laktonów seskwiterpenowych, a wśród nich prym wiedzie partenolid (85% laktonów), który wykazuje działanie przeciwmigrenowe. Partenolid jest alergenem kontaktowym, dlatego wyciągi z maruny nie powinny być stosowane u osób ze skłonnością do alergii.
Ziele złocieni zawiera pyretryny i cynaryny o właściwościach zwalczających pasożyty wewnętrzne (glisty, owsiki) i owadobójczych. Przetwory ze złocieni na bazie alkoholu stosowane są wewnętrznie przeciw owsikom. Złocienie zawierają również olejek eteryczny, którego główne składniki to kamfora, octan chrysantenylu, kamfen, germalen D, p-cymen, terpineol, borneol. Olejek złocienia maruny wykazuje działanie grzybobójcze i antybakteryjne.
IV. Preparaty, dawkowanie i wskazania
Napar z maruny - Infusum Tanaceti parthenii
Sporządzamy zalewając 1-2 łyżki ziela szklanką wrzącej wody. Odstawiamy pod przykryciem na 20 minut. Przyjmujemy do wewnątrz 1-2 szklanki dziennie przy przeziębieniu, grypie, bólach głowy, pasożytach wewnętrznych, infekcjach bakteryjnych gardła i jamy ustnej (płukanki). Zewnętrznie naparem możemy okładać zmiany skórne, zainfekowane i dziwnie gojące się rany, wypryski, czyraki; w postaci nasiadówek przy świądzie odbytu, białych upławach i infekcjach narządów płciowych. Napar będzie działał ponadto napotnie i pobudzi miesiączkowanie.
Nalewka z maruny - Tinctura Tanaceti parthenii
Lek sporządzamy w stosunku 1:1 lub 1:3 zalewając rozdrobniony surowiec gorącym (świeże ziele - Intractum) lub zimnym (suche ziele - Tinctura) alkoholem 50-60%. Wytrawiamy minimum 7-14 dni. Przyjmujemy 20-40 ml 2-3 x dziennie w przeziębieniu, grypie, gorączce, pasożytach wewnętrznych (owsiki, glisty), migrenowych bólach głowy, nieżytach przewodu pokarmowego i górnych dróg oddechowych. Zewnętrznie nalewka nadaje się do smarowania obrzęków, stłuczeń, przy bólach reumatycznych, do wcierania w infekcjach bakteryjnych skóry i zmianach skórnych różnego pochodzenia. Po rozcieńczeniu z wodą (1:1) można stosować do nacierania skóry jako środek odstraszający owady: komary, pajęczaki (w tym kleszcze).
