Leki z przydrożnej apteki - rośliny przyprawowe i ich praktyczne wykorzystanie w fitoterapii

Zbliża się zima, a co za tym idzie wykopywanie korzeni roślin staje się coraz trudniejsze. Dlatego pomyślałem, aby opisać pospolite rośliny przyprawowe i możliwości ich wykorzystania w konkretnych celach leczniczych. Często nie zdajemy sobie sprawy, że w naszej kuchni znajdują się pełnoprawne leki roślinne. Jedynym warunkiem ich skuteczności, jest prawidłowe przyrządzenie oraz dobra jakość surowca.

 Papryka ostra (łac. Capsicum annuum)

Owocu tej tropikalnej rośliny często używamy w kuchni. Do Europy przywędrowała za sprawą Krzysztofa Kolumba w XVI wieku. Aztekowie od czasów starożytnych uprawiali ją jako narzędzie medyczne oraz ochronne (wytwarzano drażniące proszki). Surowcem leczniczym jest owoc ostrej papryki. Jego właściwości uzależnione są od mocy surowca w przeliczeniu na zawartość kapsaicyny. W fitoterapii stosuje się więc najmocniejsze odmiany papryczek, zawierających znaczne ilości owej substancji oraz kilku innych m.in. witaminy C, której zawartość czasami jest bardzo wysoka. Leki z ostrej papryki wykonujemy więc z tych najbardziej pikantnych.

Kapsaicyna jest substancją fenyloalkiloaminową zaliczaną do alkaloidów. Występuje również w owocach pieprzowca rocznego (papryki), gdzie występuje obok pokrewnych kapsicinoidów. Jest substancją silnie drażniącą skórę, ale nie wywołującą nekroz. Drażni receptory bólowe i termiczne, uwalnia dekapeptydy (neuroprzekaźniki bólu) wywołując podrażnienie i pieczenie. Przez pobudzanie receptorów termicznych wywołuje przekrwienie oraz uwolnienie substancji rozszerzających naczynia m.in. histaminy. Pobudza wydzielanie soków trawiennych wraz z perystaltyką. Jako środek miejscowy wykorzystywana była w neuralgiach. Drażniące właściwości kapsaicyny wykorzystywano do sporządzania gazów i proszków obronnych.

Przepis na lek:
Wyciąg olejowy z ostrej papryki (Extractum oleum Capsici) - 0,3-0,5 kg owoców starannie rozdrabniamy, tworząc jednolitą papkę. Następnie pokrapiamy wódką lub spirytusem i odczekujemy 10 minut. Rozgrzanym olejem lub oliwą zalewamy surowiec w równej części. Szczelnie zamykamy i odstawiamy w ciemne miejsce. Dla ustabilizowania wyciągu możemy dodać trochę wódki lub gliceryny. Po około 2-3 dniach wyciąg jest gotowy do użytku.

Działanie:
Preparat przyjęty doustnie pobudza i reguluje przemianę materii, krążenie krwi, wzmaga wentylację płuc, rozszerza przewody zatokowe oraz działa moczopędnie i napotnie. Większe dawki lub regularne przyjmowanie ostrej papryki zwiększa popęd płciowy, ułatwia detoksykację, stymuluje układ odpornościowy oraz system GALT w układzie pokarmowym. Saponiny i pochodne kapsaicyny są zabójcze dla wielu niekorzystnych bakterii i drożdżaków przewodu pokarmowego (wg Dr Różańskiego hamują E.coli, Salmonellę, Sighellę i Candida). Zewnętrznie nadaje się do wcierań w bólach neuralgicznych i reumatycznych. Powoduje podrażnienie i przekrwienie skóry, usprawniając również krążenie żylne.

Dawkowanie:
Przyjmujemy po 2-3 łyżki 2-3 razy dziennie doustnie, aby uzyskać działanie ogólnie rozgrzewające, euforyzujące, wzmacniające oraz napotne przy osłabieniu, przeziębieniu, nerwobólach, infekcjach dróg oddechowych, gorączce, zaburzeniach trawiennych i jelitowych. Zewnętrznie w formie nacierań nadaje się na bóle stawów, mięśniobóle, zmiany skórne i trudno gojące się rany jako środek odkażający i stymulujący regenerację skóry.

UWAGA! Ostrej papryki nie możemy podawać dzieciom poniżej 12 roku życia oraz kobietom w ciąży i w czasie karmienia. Saponiny i kapsaicyna przenikają bowiem do mleka i mogą spowodować nagłą śmierć niemowlęcia, a u dzieci starszych wywołać silne zatrucie i alergię pokarmową.

 

 Majeran ogrodowy (łac. Origanum majorana=Majorana hortensis)

 

Jest to roślina pochodząca z południowo-wschodnich rejonów Morza śródziemnego oraz południowej Azji. Dzisiaj na szeroką skalę uprawia się ją we wszystkich krajach o klimacie umiarkowanym bądź ciepłym. Bardzo często surowca, którym jest ziele majeranku, używamy w kuchni jako przyprawę do serów, kiełbas, sałatek czy zup. Oczywiście najbardziej wartościowe jest świeże ziele, ale suszone również działa. Najlepiej kupować jednolity, nierozdrobniony surowiec. Majeranek ma udokumentowane naukowo wszechstronne właściwości lecznicze.

Przepis na lek:
Napar majerankowy (Infusum Majoranae) - 2,5-5g świeżego lub suchego rozdrobnionego ziela zalewamy szklanką wrzącej wody. Odstawiamy na około 15 minut pod przykryciem.

Działanie:
Dawniej majeranek był ważnym lekiem medycyny oficjalnej, obecnie coraz częściej lekceważonym lub pomijanym. Napar podany doustnie leczy zaburzenia trawienne różnego typu, w tym niestrawność, wzdęcia, biegunkę, brak apetytu, czy skurcze żołądka. Jest skuteczny w fitoterapeutycznym leczeniu stanów zapalnych gardła, oskrzeli i krtani. Ułatwia wydalanie zalegającej flegmy oraz działa napotnie i moczopędnie. Zewnętrznie okłady z mocnych naparów działają silnie przeciwzapalnie na skórę, błony śluzowe i oczy. Możemy przemywać skórę ze skłonnością do łojotoku, wypryskami, plamkami, przebarwieniami, a także nadmierną pigmentacją (doustnie i zewnętrznie).

Dawkowanie:
Majeranek to bezpieczna roślina. Napary słabsze (1-2 łyżki) są skuteczne w lekkich zaburzeniach trawiennych i skąpomoczu. Napary mocne (3-5 łyżek) przyjmowane 3-4 razy dziennie po szklance leczą nieżyty jelita cienkiego, grubego oraz żołądka. Bardzo wartościowy przy przeziębieniu, grypie, zapaleniu oskrzeli, anginie, schorzeniach układu pokarmowego i moczowego. Ekstrakt z majeranku stabilizowany alkoholem usuwa wirusy opryszczki, a także działa neuroprotekcyjnie.

 

 Imbir lekarski (łac. Zingiber officinale)

To bylina dorastająca do 1,3 metra wysokości o długich, lancetowatych liściach. Jego krajem pochodzenia jest najprawdopodobniej Malezja. Uprawia się go w krajach tropikalnych i zbiera po roku wegetacji. Surowcem jest kłącze imbiru, które jest wszechstronnym i pewnym w działaniu lekiem. Ektrakt z imbiru wchodzi w skład wielu nowoczesnych leków stosowanych w chorobach reumatycznych, goścowych, a także stanach zapalnych mięśni i nerwów. Kłącze często wykorzystujemy w naszej kuchni i nietrudno kupić je w sklepie.

Przepis na lek:
Odwar z kłączy imbiru (Decoctum Zingiberis) - 1-2 łyżki poszatkowanego lub sproszkowanego kłącza zalewamy szklanką wody i gotujemy 5-10 minut. Następnie odstawiamy na około 30 minut pod przykryciem. Wyparowaną wodę możemy uzupełnić wrzątkiem.

Działanie:
Odwar przyjmowany doustnie regularnie i przez długi okres (2-3 miesiące i więcej) zmniejsza obrzęki i wysięk podczas choroby reumatycznej, a także działa przeciwbólowo. Ponadto wyciągi wodne mają długą tradycję w leczeniu zaburzeń czynnościowych układu pokarmowego np. wzdęć, zaparć, nudności. Mocne odwary wykazują również działanie przeciwpasożytnicze, przeciwwirusowe, antybakteryjne, przeciwrzodowe, przeciwgorączkowe, rozgrzewające i znieczulające. Imbir obniża stężenie cholesterolu we krwi. Składniki chemiczne kłącza wywierają silne działanie przeciwwymiotne, dlatego doskonale nadają się do leczenia choroby lokomocyjnej. W badaniach wykazano, że imbir przewyższa w działaniu dimenhydrynat (Aviomarin).

Dawkowanie:
Pijemy po 50-100 ml odwaru kilka razy dziennie w zaburzeniach trawienia, pasożytniczych chorobach układu pokarmowego, przeziębieniu, gorączce, schorzeniach o podłożu reumatycznym. W chorobie lokomocyjnej pijemy szklankę odwaru przed podróżą. Możemy odwar wprowadzać do nosa (kilka kropli) 5-6 razy dziennie przy nieżycie nosa i katarze.

 

 Bazylia pospolita (łac. Ocimum basilicum)

To jedna z najpopularniejszych przypraw używanych w kuchni. Pochodzi z tropikalnych części Azji i Afryki, a zdziczała w Europie Południowej. Na większą skalę uprawia się ją w Ameryce Południowej oraz wielu krajach o klimacie ciepłym i umiarkowanym. Surowcem oficjalnym jest ziele bazylii, choć w handlu dostaniemy również liście, korzeń, nasiona i olejek. Najbardziej wartościowe jest ziele całe do samodzielnego rozdrobnienia. Zmielona bazylia nie ma już zastosowania leczniczego.

Przepis na lek:
Napar z ziela bazylii (Infusum Bassilici) - 1-2 łyżki świeżego lub suchego ziela rozdrabniamy i zalewamy szklanką wrzątku. Zostawiamy na około 20 minut pod przykryciem.

Działanie:
Napar wywiera działanie żółcipędne, poprawiające trawienie, przyswajanie składników pokarmowych, zwiększa apetyt i diurezę. W dużych dawkach działa pierwotniakobójczo, fungistatycznie oraz mukokinetycznie, czyli ułatwia wydalanie zalegającej wydzieliny w drogach oddechowych. Napar bazyliowy jest skutecznym lekiem przy wzdęciach, zaparciach, atonii jelitowej, wspomagająco w przeziębieniach. Ponadto pobudza produkcję soku żołądkowego, trzustkowego, jelitowego oraz śliny.

Dawkowanie:
Możemy pić szklankę naparu 3-4 razy dziennie przy wyżej wymienienionych przypadłościach. Poza tym w formie płukanek (najlepiej z dodatkiem olejku bazyliowego) przy infekcjach bakteryjnych gardła, chrypce, suchym i mokrym kaszlu. Ze względu na pewne obostrzenia ze strony Komisji E kuracji nie należy prowadzić zbyt długo.

 

 Chrzan pospolity (łac. Armoracia lapathifolia=Cochlearia armoracia)

Jest to roślina uprawiana od przeszło 2000 lat. W Polsce była cenionym lekiem już od XII wieku. Chrzan jest jedną z najstarszych rodzimych przypraw, a w medycynie ludowej oraz dawnej to wszechstronny surowiec na wiele przypadłości. Do celów medycznych używa się korzenia i liści chrzanu. Najbardziej wartościowe są świeże korzenie.

Przepis na lek:
Syrop chrzanowy (Sirupus Armoraci) - 200g świeżego korzenia ucieramy, a następnie dodajemy pół szklanki przegotowanej i ostudzonej wody. Płyn zostawiamy na około godzinę pod przykryciem. Całość przecedzamy i upewniamy się, że wycisnęliśmy z surowca wszystko. Następnie dodajemy dwa kieliszki wódki i 100g miodu. Starannie mieszamy i trzymamy w szczelnej buteleczce w ciemnym miejscu.

Działanie:
Syrop działa wykrztuśnie i odkaża górne drogi oddechowe. Dzięki sporej koncentracji witaminy C w korzeniu można go stosować jako lek ogólnoustrojowo immunostymulujący, dzięki czemu będzie skuteczny w pierwszych objawach przeziębienia, osłabieniu, przy szkorbucie. Częste i regularne przyjmowanie preparatu powinno przynieść ulgę w uporczywym kaszlu, zapaleniu oskrzeli lub krtani. Ponadto w większej dawce pobudzi wydzielanie soków trawiennych i ułatwi przyswajanie pokarmów oraz przemianę materii.

Dawkowanie:
Przyjmujemy kilka razy dziennie po 1-2 łyżki stołowe (dzieci: po 1-2 łyżeczki) w infekcjach gardła, nieżycie górnych dróg oddechowym, kaszlu, zaflegmieniu. Korzeń świeży starannie starty w postaci okładów lub maceratu jest bardzo cennym lekiem w profilaktyce zakażeń układu moczowo-płciowego. Zewnętrznie w formie okładów uzyskamy działanie wybielające skórę, hamujące na grzyby i bakterię, odkażające oraz poprawiające miejscowo krążenie krwi. Okłady rozgrzewające wskazane są przy bólach reumatycznych, stawów, mięśni, nerwobólach, krwiakach, obrzękach (przed nałożeniem preparatu najlepiej posmarować skórę wazeliną lub tłuszczem).

 

 Biedrzeniec anyż (łac. Pimpinella anisum)

Anyż jest rośliną miododajną o charakterystycznym słodkawo-korzennym zapachu, podobnym do kopru włoskiego. Pochodzi z Egiptu i Azji Mniejszej, gdzie od paru tysięcy lat jest uprawiany. Anyż jest również cenną przyprawą stosowaną do ciast, czy produkcji wódki i likierów. Surowcem leczniczym są owoce, które należy przechowywać w szczelnych opakowaniach, w miejscach suchych i chłodnych. W medycynie ludowej był to środek na wiele chorób i przypisywano mu cudowne właściwości.

Przepis na lek:
Napar anyżowy (Infusum Anisi) - 1 łyżkę rozdrobnionych owoców zalewamy szklanką wrzącej wody lub mleka. Zostawiamy pod przykryciem na około 20-25 minut.

Działanie:
Podstawowym działaniem wyciągów z anyżu są właściwości wykrztuśne i rozszerzające oskrzela pomocne w nieżytach gardła i oskrzeli z zalegającą gęstą wydzieliną lub uporczywym kaszlem. Ponadto napar jest lekiem mukolitycznym, czyli pobudzającym wydzielanie śluzu. Ważne jest też działanie preparatu na układ pokarmowy. Anyż wywiera wpływ rozkurczowy na mięśnie gładkie tegoż układu, wiatropędny, poprawia trawienie, może znosić bóle brzucha, jelit wraz ze wzdęciami, hamuje fermentację i procesy gnicia w jelicie grubym oraz wzmaga laktację. Naparu możemy używać do płukania gardła przy nieprzyjemnym zapachu, refluksie żołądkowym (picie i płukanki), infekcjach i zakażeniach jamy ustnej, dziąseł i gardła.

Dawkowanie:
Pijemy kilka razy w ciągu dnia po 50-100 ml w chorobach układu oddechowego. 4-5 razy dziennie po 100 ml w kaszlu, zaflegmieniu, zaburzeniach trawienia (przed jedzeniem), braku apetytu, skąpej laktacji u karmiących matek, jako środek wykrztuśny (po jedzeniu). Olejek eteryczny anyżowy działa antyandrogennie i przeciwtrądzikowo.

 

 Koper włoski (łac. Foeniculum capillaceum=Foeoniculum vulgare)

To jedna z najstarszych roślin leczniczych świata. Używano jej w medycynie chińskiej, staroegipskiej, rzymskiej, greckiej i arabskiej. Stosowano ją głównie w leczeniu schorzeń układu pokarmowego, a ponadto od starożytności uznawano koper za lekarstwo na oczy. Obecnie uprawia się go w całej Europie. To popularna roślina przyprawowa, a także lecznicza. Surowcem medycznym jest owoc. Należy przechowywać je w szczelnych naczyniach. Podobnie działa uprawiany w Polsce koper ogrodowy.

Przepis na lek:
Nalewka koprowa (Tinctura Foeniculi) - przygotowujemy zalewając 1 część rozdrobnionych owoców 3 lub 5 częściami alkoholu 50-70%. Macerować minimum 7-12 dni w ciemnym miejscu.

Działanie:
Przy regularnym i długotrwałym zażywaniu wyciągów alkoholowych z kopru otrzymamy działanie estrogenne i antyandrogenne, a także wzmagające miesiączkowanie. W użytku zewnętrznym i wewnętrznym hamuje wpływ androgenów na skórę i włosy, dzięki czemu preparat będzie skuteczny przy zniszczonych włosach i łysieniu. Lek przyczynia się do lepszego nawilżenia i ogólnego poprawienia wyglądu skóry oraz regeneruje mieszki włosowe. Ponadto pomaga usunąć śluzową wydzielinę z oskrzeli, działa wzmacniająco, pobudza psychicznie i hamuje infekcje bakteryjne i grzybicze w układzie pokarmowym i oddechowym. Wyciągi wodno-alkoholowe z kopru to również sprawdzony środek przy zaburzeniach trawienia, hamujący fermentację w jelitach, a także atoniczność i zaparcia.

Dawkowanie:
Przyjmujemy 3-4 razy dziennie po 30-40 kropel w zaburzeniach trawiennych, celem pobudzenia przemiany materii, nadmiarze androgenów u kobiet i mężczyzn (doustnie i zewnętrznie wcierając w skórę głowy w łysieniu), skąpej laktacji i miesiączce, nieżytach układu oddechowego, dychawicy oskrzelowej, chrypce, kaszlu, stanach depresyjnych. Dla wzmocnienia efektu leczniczego i antyandrogennego dobrze do nalewki dodać 1 część olejku eterycznego koprowego. Po rozcieńczeniu w 5 częściach wody destylowanej otrzymamy słynną wodę oczną Romershausena do leczenia zapalenia spojówek, oka, brzegu powiek oraz wzmacniającą wzrok.

UWAGA! Koper nasila działanie promieni słonecznych. Kiedy zamierzamy się opalać nie należy przyjmować przetworów tej rośliny.

 Tymianek właściwy (łac. Thymus vulgaris)

Popularna przyprawa do wielu potraw, a także cenny środek leczniczy. Pochodzi z krajów śródziemnomorskich. Obecnie powszechnie uprawiana w Europie m.in. w Polsce. Był znany już od starożytności. W Egipcie dodawano go do kadzideł i używano przy procesie balsamowania zwłok. W Grecji i Rzymie tymianek stosowano jako roślinę obrzędową, nadając mu symbol sił witalnych i odwagi. W średniowieczu był amuletem rycerskim. W naszym kraju w stanie dzikim rośnie macierzanka piaskowa, która uważana jest za odpowiednik tymianku pod kątem właściwości leczniczych. Surowcem jest ziele, najbardziej wartościowe w stanie świeżym. Jeśli jest taka możliwość kupujemy jednorodne do samodzielnego rozdrobnienia bezpośrednio przed obróbką.

Przepis na lek:
Napar tymiankowy (Infusum Thymi) - 1 łyżka rozdrobnionego ziela na szklankę wrzątku. Parzymy pod przykryciem około 15-20 minut.

Działanie:
Napar jest typowym środkiem wykrztuśnym, napotnym, przeciwbakteryjnym, ochronnym na miąższ wątroby,osłaniającym na górne drogi oddechowe. Będzie pomocny przy kaszlu, chrypce, zaflegmieniu, chorobach bakteryjnych i schorzeniach układu moczowego. Mocny napar regeneruje błony śluzowe i pobudza krążenie krwi w układzie pokarmowym.

Dawkowanie:
Bezpieczną dawką jest przyjmowanie małych porcji 1-2 szklanek naparu w ciągu dnia jako lek przy przeziębieniu, wykrztuśny, rozkurczowy, napotny, antyhepatotoksyczny, uspokajający, wzmacniający i regulujący trawienie. Ekstrakt z tymianku wchodzi w skład wielu aptecznych leków, tabletek do ssania ze wskazaniem na nieżyty górnych dróg oddechowych.

 Pietruszka zwyczajna (łac. Petroselinum sativum)

Od wieków uprawia się ją i rozpowszechnia w Europie. W Polsce jest częstym gościem przydomowych ogrodów, dzięki czemu pietruszka jest lubianą przyprawą, dodatkiem do zup lub kanapek. Był to również ważny lek medycyny dawnej. Obecnie w skład nowoczesnych preparatów moczopędnych i przeciwkamiczych wchodzi ekstrakt z pietruszki. Surowcem są owoce i korzeń lub rzadziej korzeń z liśćmi.

Przepis na lek:
Napar z korzenia lub owoców pietruszki (Infusum Petroselini) - 1 łyżkę rozdrobnionego korzenia (0,5 łyżki owoców) zalewamy szklanką wrzącej wody i odstawiamy pod przykryciem na 20-30 minut.

Działanie:
Skład chemiczny pietruszki sprawia, że napary lub alkoholowe wyciągi z surowca odkażają układ moczowy, zwiększają przesączanie moczu oraz przepływ krwi w kłębuszkach nerkowych, działają moczopędnie, żółciopędnie, napotnie, a także w małym stopniu wzmagają wydzielanie śliny i soku żołądkowego. Ponadto zmniejszają napięcie mięśni gładkich jelit i dróg moczowych, co skutkuje właściwościami rozkurczowymi i wiatropędnymi. Wzmagają krwawienia miesięczne i mogą nasilać bóle menstruacyjne i skurcze macicy. W zastosowaniu zewnętrznym przetwory z pietruszki działają na skórę antyseptycznie, wybielająco i ujędrniająco.

Dawkowanie:
Napar należy pić małymi porcjami kilka razy w ciągu dnia z jednej szklanki między posiłkami, jako środek moczopędny, odkażający drogi moczowe, usprawniający pracę nerek i układu pokarmowego. Nie należy przekraczać zalecanych dawek, ani stosować surowca u kobiet w ciąży i małych dzieci. Najsilniej działają owoce pietruszki, ponieważ mają największe stężenie substancji czynnych.

 

 Czosnek pospolity (łac. Allium sativum)

Czosnek to jedna z silniejszych roślin leczniczych. Znany już od czasów prehistorycznych. W miarę upływu lat stał się rozpowszechnioną i cenioną przyprawą na całym świecie. Standaryzowane leki oparte na czosnku pełnią obecnie ważną funkcję w leczeniu zmian miażdżycowych, nadciśnienia, czy zakrzepicy. Kiedyś dodawano wyciągi czosnkowe do różnego typu eliksirów młodości i przeciwdziałających schorzeniom demencyjnym układu nerwowego. Surowcem leczniczym są zbierane jesienią świeże cebule i najlepiej obrabiać je bezpośrednio po zbiorze.

Przepis na lek:
Czosnek w plasterkach - tylko przez uszkodzenie tkanki czosnku, czyli jego dokładne rozdrobnienie, szatkowanie, może dojść do enzymatycznych przekształceń substancji czynnych. W wyniku tego enzym zwany allinazą przekształca się m.in. w allicynę, główny bakteriobójczy związek chemiczny.

Działanie:
Rozpiętość działania świeżego czosnku jest ogromna, stąd wymienię tylko tą najważniejszą. Przede wszystkim przyjmując określone dawki surowca otrzymamy właściwości antybiotyczne, obniżające ciśnienie i poziom cholesterolu we krwi, odkażające drogi oddechowe, niszczące pasożyty układu pokarmowego oraz bakterie w drogach oddechowych. Normalizuje dynamikę serca (zwiększa nieco siłę skurczu), działa przeciwmiażdżycowo, przeciwnowotworowo. Zmniejsza stany zapalne, bóle i obrzęki w chorobie reumatycznej, a także przeciwdziała ropnym zapaleniom górnych dróg oddechowych lub skóry w zastosowaniu zewnętrznym. Pasożyty jelitowe nie mają z nim szans: zabija glisty, owsiki i obezwładnia tasiemce, dzięki czemu możemy je wydalić z organizmu.

Dawkowanie:
W celu uzyskania antybiotycznej dawki czosnku należy przyjąć jednorazowo 5-6 posiekanych ząbków czosnku na dobą w grypie, przeziębieniu, pasożytach pokarmowych. W ropnych infekcjach gardła, oskrzeli, , nadciśnieniu, nieżycie jelit, przewlekłej biegunce, rozedmie płuc przyjmujemy mniejsze dawki kilka razy w ciągu dnia. Jeśli chodzi o aktywność w układzie oddechowym najlepiej żuć ząbki, aby mogły zostać prawidłowo wchłonięte w jelicie i wentylować płuca, oskrzela i gardło. Przetworów z czosnku nie należy podawać osobom z niskim ciśnieniem, karmiącym matkom lub w ostrym nieżycie żołądka. Ciężki smak i zapach można zredukować przyjmując surowiec wraz z liśćmi pietruszki.

Leki z przydrożnej apteki - odcinek 4

Późna jesień to czas kiedy nie możemy już pozyskiwać zbyt wielu roślin, gdyż mało ich już w tym okresie kwitnie. Roślina zapadając w zimowy sen, transportuje niemal wszystkie cenne składniki do korzenia, dzięki czemu jest on wówczas najbardziej cenną farmakologicznie częścią. Dlatego warto trochę pobrudzić w ziemi i wydobyć z niej cenne leki w postaci korzeni.

 Łopian większy (łac. Artcium lappa)

Jest to roślina dwu- lub trzyletnia z rodziny Złożonych. Występuje strefie umiarkowanej półkuli północnej. W Polsce jest dość pospolita, tym bardziej na Mazurach. Spotkamy ją przy drogach, zaroślach, czy na brzegach lasów. Bardzo cennym surowcem leczniczym jest korzeń łopianu, który możemy pozyskiwać późną jesienią lub wczesną wiosną. Ożarowski poleca wykopywać korzenie z roślin jednorocznych, czyli takich które nie wykształciły jeszcze wysokiej i silnie rozgałęzionej łodygi. Po umyciu i oczyszczeniu korzeń kroimy na mniejsze fragmenty i suszymy w temperaturze do 40 stopni C. Najlepiej przetwarzać świeży surowiec. Podobnie działa łopian pajęczynowaty i łopian mniejszy.

Przepis na lek:
Olej łopianowy (Oleum Arctii) - 2 szklanki świeżego rozdrobnionego korzenia zwilżamy alkoholem 40-70%, a następnie zalewamy w proporcji 1:3 olejem winogronowym, lnianym, słonecznikowym lub oliwą rozgrzanymi do temp. 60-80 stopni C. Odstawiamy w ciemne miejsce na minimum 14 dni, po czym wyciąg przefiltrować.

Działanie:
Przetwory z łopianu to bardzo wartościowe preparaty lecznicze. Prawidłowo przyrządzony olej można używać do leczenia owrzodzeń, suchych wyprysków, trudno gojących się ran. Ogólnie w użytku zewnętrznym cenny lek do pielęgnacji skóry jako środek natłuszczający, regenerujący naskórek oraz wybielający. Olej wcierany we włosy regeneruje cebulki, a także działa przeciwłupieżowo. Można zażywać go doustnie jako lek wzmacniający, poprawiający przemianę materii, regulujący wypróżnienia oraz jako źródło witaminy F i fitosteroli, dzięki czemu działa estrogennie, antyandrogennie, żółcipędnie, żółciotwórczo i zmniejsza stan zapalny gruczołu krokowego.

Dawkowanie:
Zewnętrznie olej nakładamy na skórę w formie okładów lub dzięki konsystencji preparatu, stosujemy podobnie jak płynną maść, maseczki olejowe. Uzyskamy wówczas działanie natłuszczające, przeciwzapalne, odkażające, przeciwzmarszczkowe. Doustnie przyjmujemy 2 razy dziennie po 1-2 łyżki w stanach osłabienia, wyczerpania, zaburzeniach trawiennych lub łysieniu androgennym. W stanach zapalnych odbytu ciepły olej możemy wprowadzać w formie lewatywy.

 Pokrzywa zwyczajna (łac. Urtica dioica)

O pokrzywie pisałem już we wcześniejszym odcinku kącika ziołowego, ale obecnie możemy pozyskać korzeń pokrzywy, który warto przetworzyć na bardzo wartościowy lek. Wystarczy znaleźć stanowisko pokrzywy i wykopać korzeń wraz z jego rozłogami, a następnie dokładnie umyć i wysuszyć w temp. do 40 stopni C. lub najlepiej przerobić na świeżo.

Przepis na lek:
Intrakt z korzeni pokrzywy (Intractum Urticae) - 1 część świeżych i rozdrobnionych korzeni pokrzywy zalewamy 3 częściami gorącego alkoholu 50-60%. Następnie odstawiamy w ciemnym miejscu na minimum 14 dni, filtrujemy.

Działanie:
Intrakt z korzeni będzie tworzył idealną synergię z przetworami z łopianu, także w przypadku oleju. Jest źródłem fitosteroli i fenolokwasów, co oznacza działanie estrogenne, które jest pożądane w leczeniu łysienia androgennego. Hamuje wpływ androgenów na gruczoł krokowy, skórę i włosy. Po rozcieńczeniu z wodą możemy wcierać we włosy przy różnych chorobach skóry głowy. Doustnie przydaje się także w profilaktyce policystycznych jajników, zwłóknienia jajników, nieregularnym miesiączkowaniu, cukrzycy, miażdżycy i stanach zapalnych nerek.

Dawkowanie:
Preparat przyjmujemy po 5-10 ml 2-3 razy dziennie. Leczenie w połączeniu z olejem łopianowym jest skutecznym i pewnym sposobem przeciwko wypadającym i zniszczonym włosom, przeroście gruczołu krokowego, czy wielu chorobach kobiecych.

 Kokoryczka wonna (łac. Polygonatum odoratum) 

To roślina dość pospolita w naszym kraju. Na Mazurach możemy znaleźć ją w świetlistych lasach liściastych lub mieszanych, często hodowana w ogródkach, występuje na kamienistych i zakrzewionych zboczach, próchniczych glebach gliniastych. Obecnie pozyskiwać możemy kłącze kokoryczki, które należy wykopać oczyścić i przetworzyć na świeżo.

Przepis na lek:
Intrakt z kłącza kokoryczki (Intractum Polygonati) - robimy zalewając 1 część świeżego i rozdrobnionego kłącza na 3 lub 5 części gorącego alkoholu 50-60%. Maceracja powinna trwać przez 12-20 dni i odbywać się w ciemnym i chłodnym miejscu.

Działanie:
Intrakt lub nalewka z kokoryczki to pewny i silny w działaniu lek. Stosowany wewnętrznie jest preparatem nasercowym i przeciwcukrzycowym. Zwiększa siłę i energię skurczu mięśnia sercowego oraz szybkość i głębokość rozkurczu. Ponadto przedłuża pauzę rozkurczową, zwalniając przy tym czynność serca. Pod wpływem kokoryczki komory serca efektywniej wypełniają się krwią, energiczniej i silniej tłoczą krew do tętnic. Zewnętrznie usuwa przebarwienia skóry oraz oczyszcza i odkaża skórę.

Dawkowanie:
Doustnie przyjmujemy 5 ml raz dziennie przez 1-2 miesiące. Kurację możemy powtarzać przy niewydolności krążenia, nadciśnieniu, obrzękach na tle niewydolności serca. Zewnętrznie w formie okładów po rozcieńczeniu z wodą (1:1).

Ostrokrzew paragwajski (łac. Ilex paraguariensis)

Roślina ta, jak sama nazwa wskazuje, nie występuje w Polsce, ale staje się coraz bardziej popularna i dostępna w naszym kraju pod nazwą Yerba Mate. Pomyślałem, że warto o niej wspomnieć, gdyż jest to zdrowsza i skuteczniejsza alternatywa kawy, a także środek pomocny w okresie jesienno-zimowego zwolnienia obrotów. Najłatwiej Yerba Mate zamówić przez internet, w którym polskich sklepów sprowadzających surowiec z Ameryki Południowej nie brakuje. Polecam szczególnie produkty Pajarito i Rosamonte. Kiedy składamy zamówienie warto kupić sobie bombillę, czyli specjalną słomkę uniemożliwiającą przedostawanie się pyłu, czy fusów do jamy ustnej.

Przepis na lek:
Napar z ostrokrzewu (Infusum Cassini) - kilka łyżek stołowych suszu wsypujemy do szklanki. Następnie zagotowujemy sobie pół dzbanka wody i odczekujemy około 10-15 minut, aby osiągnęła temperaturę około 80 stopni C. Zalewamy szklankę z suszem i odczekujemy około 10 minut. Bierzemy 2-3 większe łyki i wypluwamy (to skoncentrowana esencja, która wedle tradycjonalistów jest szkodliwa dla organizmu. Resztę pijemy już normalnie.

Działanie:
Napar działa wyraźnie psychostymulująco, wzmaga wydolność psychiczną i fizyczną. Poprawia pamięć, kojarzenie i ułatwia proces uczenia. Ponadto reguluje przemianę materii, ułatwia wypróżnianie, wzmacnia działanie leków przeciwbólowych (ibuprofen, salicylany, paracetamol, antypiryna), ułatwia odchudzanie, powoduje uczucie sytości, przez co ograniczamy potrzebę przyjmowania pokarmów. Yerba Mate wzmacnia siłę skurczu mięśnia sercowego, działa moczopędnie, a także jest naturalnym antyoksydantem.

Dawkowanie:
Kilka łyżek stołowych na szklankę wystarcza na cały dzień. Wspomniałem żeby przygotować sobie pół dzbanka wody, gdyż po wypiciu jednego zalania możemy pozostałą wodą uzupełnić szklankę jeszcze 2-3 razy. Jest to dobra alternatywa dla kawy, mniej szkodliwa i nie eksploatująca organizmu. Polecam w stanach przemęczenia, zaparciach, zaburzeniach trawiennych, skąpomoczu, jako środek stymulujący układ nerwowy podczas wytężonego wysiłku umysłowego. Napar z Yerby w większych dawkach może podnieść ciśnienie krwi i przyśpieszyć akcję serca.